Project Description

تاریخچه اعتیاد در جهان

با آنکه قرن هاست که مواد مخدر به علل مختلفی در جوامع انسانی مورد استفاده قرار می گیرد نمی توان به درستی زمان آشنایی انسان را با این مواد مشخص نمود. مع الوصف به نظر می رسد که بشر از آغاز زندگی اجتماعی خود و به علل و مناسبت های گوناگون به تجربه و شناختی از مواد اعتیاد آور دست یافته و از آنها در درمان بیماری ها، کاهش آلام ودردهاء کنترل اشتها و رفتار غذایی، تسكين و کاهش دلتنگی ها، اضطراب ها و تشویش ها، رهایی از فشارها، ارضاء کنجکاوی ها، گشودن افق های جدید به طریقی ذهنی، ایجاد ارتباط دوستانه، افزایش فعالیت جنسی و حتی دادن معنا و مفهوم به هستی و زندگی و نظایر آن استفاده کرده است..

اسمیت و گاگون  اشاره کرده اند که تریاک به عنوان دارویی شفابخش برای بسیاری از امراض و بیماری ها در جوامع انسانی سابقه دو هزار ساله دارد

سومریان و سپس آشوریان کهن ترین اقوامی هستند که از افيون سخن دارند و پزشکان آشوری در سده هفتم قبل از میلاد آن را به عنوان مسكن بکار می بردند.مهدی زنده دلان کارشناس ارشد روانشناسی بالینی

مجارستان اولین کشور اروپایی است که با خشخاش اشنا شد و گیاه شناسان کشور مزبور 120۰ سال قبل از میلاد مسیح آن را  می شناخته و شیره اش را بکار می برده اند چنانچه از مطالعات پاپیروی مشهود است مصریان از زمان های قدیم اوپیوم استعمال می کرده و اسم تبايكا مشتق از اسم شهر تبس است که در آنجا خشخاش  کشت می شد. و با آنکه کشت خشخاش در ممالک شرقی از  چین، هند، ترکیه و ایران و ممالک اروپای جنوبی به عمل می آمده ولی اصل آن از مصر است

ساکنان سرزمین هند نیز در شمار نخستین آشنایان به گیاه مخدرند و در آثار تاریخی اشاراتی به افيون و موارد استعمال آن شده و غالبا جهت تسكين و درمان دردها بکار می رفت. – یونانیان زمان سقراط نیز به آثار طبی تریاک پی برده و برای تسکین و آرامش آلام خود این ماده را بکار می برده اند.

اروپای قرون وسطی نیز تا حدودی با افيون آشنا بوده و پراسلس پزشک سوئیسی آن را به عنوان دارو بکار برده و خوراکی آن را به نام تریاکا یا توریاکا مصرف می نمودند. در کشور چین کشیدن تریاک از قرن هجدهم متداول بوده و تا

قبل از سال ۱۹۰۳ تریاک و کوکائین به صورت خام و اصلی مورد استعمال قرار می گرفته است و معمولا ترياک را می کشیدند و یا به صورت تنطورمی خوردند. استفاده از مواد مخدر و عکس العمل اجتماعی در قبال آن در مقاطع زمانی و مکانی مختلف متغیر بوده است. چه در یک بررسی تاریخی مشاهده می شود که استفاده از مواد نارکوتیک همیشه به عنوان یک رفتار انحرافی تلقی نمی گردد.

به عنوان مثال در جامعه هند در بین کاست های بالا ضمن مخالفت شدید با مصرف مشروبات الكلی برخی از صور مواد افیونی نظیر نوعی ماری جوانا به نام بنگ نه تنها استفاده می شد، بلكه به واسطه رسوم اجتماعی و مذهبی توصیه و تجویز می کردید. بنگ که مایه ای متشکل از ماری جوانا و شیر یا آب میوه بود غالبا در برخی از کاست های هند در مراسم گوناگون نظیر عروسی و یا مراسم مذهبی به طور مرسوم استفاده می شد. بی شک تریاک به عنوان یکی از مهم ترین مواد مخدر و قدیمی ترین آنها از نخستین مواد نارکوتیک است که بشر به شناسایی و استفاده از آن اقدام کرد. به زعم غالب صاحب نظران انسان از آغاز تریاک و ترکیبات آن را استعمال می کرده، بدون آنکه با اثرات متعدد آن آشنا باشد. مردمی که در اروپا می زیسته اند از چهار هزار سال پیش به اثرات ضد درد تخدیری اوپیوم آشنا بوده و آن را کشت می کردند. از آثاری که از تاریخ سومری ها باقی است چنین برمی آید که آنها نه تنها این ماده را استعمال می کرده اند، بلكه نامی بر آن نهاده بودند که هنوز هم شایع است: گیاه شادی بخش. نوشته های باستانی نشان می دهد که ترکیبات تریاک در تمام دوره های تاریخ بابل، مصر، یونان و روم استعمال می شده است. تریاک که به سهولت از خشخاش بدست می آید و به صور مختلف موجود است به عنوان یکی از متداول ترین مواد افیونی نه تنها در اروپا و امریکا بلکه به ویژه در شرق رواج دارد. دو ماده مخدر عمده به نام های مرفین و هروئین از تریاک مشتق هستند

هرفین مشتق از کلمه یونانی  مورفوس یا رب النوع خواب که ماده بالنسبت قوی است که سرنوتردر سال ۱۸۰۴ میلادی موفق به جدا کردن آن از تریاک شد و چون اگاهی از اثر آن مورد توجه او بود  برروی خود آزمایش کرد ولی به واسطه مقدار استعمال زیاد  درگذشت ( نقل از : محتشمی پور، ۱۳۵۸). دیگر ماده مشتق شده از تریاک، هروئین است که از نظرقدرت سه برابر مرفین می باشد. که در سال ۱۸۹۸ میلادی به وسیله متخصصان شیمی دارو ساخته شد و بدوأ خصوصیاتی عادت زا  بر آن متصور نمی شد و در سال های اولیه ساخت به سهولت به طور قانونی خرید و فروش می شد و در داروخانه ها به عنوان یکی از داروهای مسکن سرفه به فروش می رسید تا اینکه در سال ۱۹۱۳ میلادی یعنی ۱۵ سال پس از ساخت آن اثرات عادت آفرینی این دارو به خوبی روشن و اثبات گردید. امروزه هروئین به عنوان یکی از خطرناک ترین مواد مخدر مطرح است و خطر آن به اندازه ای است که طبق تجاربی ۹۰ درصد معتادان پس ازدرمان مجددا به استعمال آن می پردازند. یکی از مهمترین عوامل اشاعه و رواج مواد مخدر در دنیا دسیسه ها و بهره برداری های سیاسی بوده است. در هریک از کشورهای آسیایی که بخواهیم تاریخ ورود تریاک و گسترش آن را به عنوان یک آفت اجتماعی و مردمی دریابیم باید بررسی کنیم که از چه تاریخی پای اقوام اروپایی بدانجا باز شد و در چه زمانی نخستین بازرگانی ملل غربی در این کشورها دایر گردیده است. بی شک کمپانی هند شرقی پیشاهنگ این کاروان بود. اروپائیان طی قرون چهارده و پانزده میلادی به سازمان یابی و نیرومند نمودن خود پرداختند. رقابت کشورهایی چون انگلستان، فرانسه، اسپانیا، پرتقال و سپس هلند موجب شد تا جهت پیشبرد اهداف سیاسی، اقتصادی و استعماری خود از هرگونه آلات و ابزاری استفاده کنند. یکی از این وسایل استفاده از افيون بود که بذر افشانی آن در قرن ۱۶ میلادی در بسیاری از کشورهای تحت استعمار آغاز گردید. کشورهای استعمارگر برای استثمار کشورهای مستعمره در مواردی تریاک را به طور مجانی در اختیار مردم قرار می دادند و سوخته آن را به قیمت گزافی می خریدند و مردم برای استفاده مالی تریاک را تحویل می گرفتند و پس از کشیدن با تحویل سوخته مبلغی دریافت می کردند. با برپایی نظام اجتماعی- اقتصادی سرمایه داری در پاره ای از کشورهای جهان در اوایل قرن ۱۹ میلادی و رشد تدریجی آن تجارت تریاک که تا قبل از آن اهمیت چندانی نداشت مورد توجه کشورهای غربی قرار گرفت و در زمره کالاهای مهم تجارتی در آمد و از رونقی بی حد برخوردار شد. دولت انگلیس در سال های بین ۱۸۲۰ تا ۱۸۳۰ برای نفوذ در سرزمین پهناور چین از آن استفاده کرد. پس از آن امریکا در سراسر جنگ تریاک که میان انگلیس و چین در خلال سالهای ۱۸۳۹ تا ۱۸۴۳ اتفاق افتاد، نقش همدست و شریک جرم انگلیس را بازی کرد. . . . کشورهای دیگری نظیر فرانسه، پرتقال، بلژیک، سوئد و نروژ نیز به پیروی از دو غول سرمایه داری جهت کسب سود بیشتر،تجارت تریاک را در بسیاری از کشورهای جهان رواج دادند. از  این طریق میلیونها انسان سالم و مولد را در کارخانه ها، مزارع و سایر مراکز تولیدی، تجاری و فرهنگی علیل و ناتوان ساختند ( نقل از : محتشمی پور، ۱۳۵۸).مهدی زنده دلان کارشناس ارشد روانشناسی بالینی

. تاریخچه اعتیاد در ایران

گروهی از تاریخ دانان ورود تریاک را به ایران یادگار يورش عرب ها دانسته و گفته اند: ” افيون” یا “کوکنار” که از دوران قدیم به “خشخاش” معروف بوده و هم اکنون آن را تریاک می نامند با حمله اعراب از مصر و عربستان به ایران آمده است. و از همان دوران خوردن آن به عنوان عامل تسکین دهنده دردها و مواد نیروبخش جسم و علاج بی خوابی رواج داشته است. گروهی از تاریخ نویسان نیز لشگریان چنگیز مغول را عامل گسترش این چنین موادی در ایران پنداشته اند. آنچه بدیهی است ایرانیان خیلی بیشتر از حمله چنگیز با افيون و موارد استعمالش آشنایی داشته، چنان که دو پزشک ایرانی یعنی ” بوعلی سینا ” و ” رازی ” از نخستین دانشمندانی هستند که به مصرف مواد افیونی در طب گسترش بخشیدند (مدنی، ۵۶ – ۱۳۵۵). . در آغاز روی کار آمدن سلسله صفویه مصرف تریاک به ويژه به صورت خوراکی ( خوردن جنبه عادی به خود گرفت تا آنجا که ژان شاردن در این زمینه چنین می نویسد: مصرف این دارو تریاک) در حقیقت نتیجه یک تمایل عمومی است و به زحمت می توان از ده نفر یک نفر را یافت که به این عادت شوم آلوده نباشد”. وی در جای دیگر می نویسد:” اماکنی برای استعمال بنگوجود دارد که مشتریان ساعت سه الی چهار پس از نیمروز درونشان می شوند و بنگ می کشند (شاردان ، ۱۳۴۵-۱۳۲۵). با آنکه برخی از پادشاهان صفوی چون شاه طهماسب و شاه عباس به شدت با گسترش تریاک مبارزه کردند ولی مع الوصف از آنجایی که این دوران همزمان با رشد جهان خوارگی استعمارگران غربی بود، سعی شد که از اعتیاد بر ضد جوامع در حال رشد بهره برداری شود. به گونه ای که کشت خشخاش در روستاهای ایران متداول گشت و خرید و فروش و استعمال تریاک معمول شد. تریاک حتی به صورت یکی از مهمترین اجناس صادراتی ایران در آمد که دولت و ملاكان از آن متمتع می شدند (ذوالقدری ،۱۳۶۰

همین که نوبت به دوران قاجاریه و سیاست خاص انگلستان در این دوره در ناتوان و پریشان نگه داشتن همسایگان رسید، اروپائیان بیش از گذشته موجب بسط و توسعه استعمال روز افزون آن در ایران شدند. به عبارتی در عهد قاجاریه، دولت انگلیس به اسلوب کهنه استعمارگرانه خود که همانا سودجویی و انحطاط اخلاقی در کشور های تحت ستم است سعی نمود که کشیدن ترياک را در ایران به انواع نیرنگ متداول و مرسوم نماید. برای این منظور بنا به گفته پاره ای از مورخان اولین بار سرجان ملكم سفیرانگلستان در دربار فتحعلی شاه که از هندوستان به ایران آمده بود، رسم کشيدن ترياک را به ایران آورد و بعدها مرسوم شد(ذوالقدری ،۱۳۶۰). آغاز رواج و استعمال كامل تریاک را عده ای در ایران از زمان ناصرالدین شاه قاجار می دانند. استعمارگران خارجی با ایادی داخلی خود در این دورهخصوصا از سال ۱۸۵۱ میلادی به بعد در ترویج و اشاعه افیونی کوشیدند. در این دوره عده ای از کارگزاران استعما. پوشش دراویش هندی و رهنوردان طریقت در خراسان و کرمان پراکنده شدند و به آموزش آن به مردم همت گماشتند و حتی ماهان کرمان کشت تریاک را برای خود فراهم دیدند و از محاسن افیون سخن ها آوردند و بین مردم پخش شد. در این دوره همچنین پزشکان انگلیسی در جنوب ایران به تبلیغ تریاک به عنوان دارو پرداخته و به بهای نسبتا ارزان آن را در اختیار مردم قرار می دادند و سپس سوخته تریاک را به قیمت گران تری از مردم خریداری می کردند. بر اثر چنین سیاستی پس از مدت کوتاهی تعداد قابل ملاحظه ای از توده های مردم در نواحی مختلف ایران به ویژه جنوب و شرق به تریاک معتاد شدند.مهدی زنده دلان کارشناس ارشد روانشناسی بالینی

ماژ رینومی مورخ انگلیسی در کتاب شرق میانه می نویسد: ” از ۲۶ ولایت ایران در ۱۸ ولایت آن تریاک کاشته می شود” بدیهی است که این امر با تشویق دولت استعمار انگلیس که از این راه و به خاطر مرغوبیت تریاک ایران سود فراوانی می برد، صورت می گرفت. . انگلیسی ها با گران خريدن ترياک ایران باعث شدند که قسمت زیادی از اراضی گندم خیز از سوی کشاورزان برای . کشت تریاک اختصاص یابد. در سال ۱۲۸۶ هجری قمری بود که ناصرالدين شاه قاجار به دنبال امتیاز راه آهن امتیاز توتون و تنباکو را به بیگانگان داد که به دنبال آن مخالفت مردم به رهبری “میرزامحمدحسن شیرازی” مجتهد كبير آغاز شد و شاه قاجار ناچارا مجبور به عقب نشینی و پس گرفتن امتیازگردید.از قرن نوزدهم به بعد دولتمردان کشور جهت افزایش درآمد به صدور کالاهای گران قیمت و در عین حال کم وزن به کشت گسترده تر خشخاش برای استحصال تریاک که با آب و هوای ایران سازگاری داشت روی آوردند و به تشویق کشتکاران پرداختند. در سال های بعد از ۱۳۲۰ نیز که نظام سرمایه داری نسبت به زمان های پیشین مشکل محسوس تری در ساختارهای اجتماعی جامعه (در شیوه زندگی و تفكر و نیز در سیاست های داخلی و خارجی ایجاد کرده بود، از رواج موادمخدر در میان طبقات مختلف مردم به ویژه توده مستضعف بهره برداری مادی و معنوی به عمل می آورد تا آنجا که ” ایران به یکی از مهم ترین مراکز تولید و مصرف تریاک در جهان در آمد”. پس از رونق کشت تریاک در ایران که با کمک استعمار از ماهان کرمان آغاز شده بود، دولت در سال ۱۳۲۹هجری قمری نخستین قانون انحصارکشت خشخاش با نام انحصار تحديد کشت تریاک را به تصویب رساند. انحصارکشت از سوی دیگر باعث تشویق معتادان گردید که با دادن شیره تریاک به دولت به قیمت مناسب به اصطلاح سودی عاید خود می کردند. این امر باعث شد تا تریاک کشی ایرانیان که تا آن زمان پنهانی و با شرمندگی انجام می گرفت، عمومیت و رسمیت یابد. وانگهی نه تنها شیره کشی، از سویی مجاز شد بلکه مواد آن را هم فراهم نمود. به طوری که در سال ۱۳۱۱ هجری شمسی اداره انحصارات درنقاط مختلف تهران از جمله در محل باغ فردوس رسما هشت شیره کش خانه رسمی داشت که آنها را دار العلاج باشفاخانه نامیده بود. آمارغیررسمی دیگر حاکی است که در حدود سال های 1320 الی 1334 حدود ۱ / ۵ میلیون نفر از جمعیت ۲۵ میلیونی ایران روزانه دو تن تریاک می کشیدند و فقط در تهران 500/4 شیره کش خان وجود داشت (پورکاظمی، ۱۳۷۵). کشت خشخاش تا سال ۱۳۳۴ هجری شمسی ادامه داشت و از آن به بعد در اثر فشارهای سازمان بهداشت جهانی دولت شاهنشاهی مجبور شد تا کشت و استعمال تریاک را ممنوع اعلام نماید. در همین راستا اداره نظارت بر مواد مخدر به وجود آمد که وظایف زیر را ظاهرا دنبال می نمود:

الف- جلوگیری از کشت خشخاش.

ب- بستن اماكن استعمال افيون

ج- مبارزه با قاچاقچیان مواد افیونی به وسيله مقامات قانونی

د- مداوای معتادان

این امر موجب شد تا قاچاقچیان مواد افیونی را به بهای گزافی به فروش رسانند و از این راه استفاده سرشاری ببرند. به طوری که حتی مقامات رسمی مملکتی هم دست اندرکار قاچاق مواد مخدر شدند و با استفاده از مصونیت گمرکی به حمل و نقل مواد به کشورهای مختلف و داخل کشور پرداختند. قاچاق در سطحی گسترش یافت که حتی ولگردان، بیکاران و حتی روسپیان به خاطر درآمد هنگفت به این امر مبادرت ورزیدند. از سوی دیگر همکاری نکردن و ناهماهنگی سایر کشورهای همسایه نیز موجب شد که تلاش های ظاهری نیز برای ریشه کنی مواد افیونی راه به جایی نبرد. این امر موجب شد که علاوه بر تریاک  مواد مخدردیگر  نیز به ایران سرازیر شود و سموم پر آسيب تری همچون هروئین و مرفین که از مشتقات ترباک هستند مردم هستند و در معرض خطر را به خود مبتلا کنند هروئین که تا سال ۱۳۲۹ در ایران بازار خوبی نداشت درست یکسال پس از منع به اصطلاح کشت خشخاش توسط بک داروساز ایرانی از آلمان به ایران آمد. ورود این ماده و گسترش مصرف آن در کشور همانند سایر نقاط دنیا تظاهر این معضل را در اجتماع ما هرچه آشکارتر ساخت. در واقع منع کشت خشخاش نه تنها اعتیاد را از جامعه دور نساخت بلکه موجب گردید مخدری که خطرات و مضرات آن با تریاک قابل مقایسه نبود با فراهم شدن شرایط در جامعه جا باز کند. ناگفته نماند که اولین آزمایشگاه تهیه هروئین در ایران در سال ۱۳۳۴ توسط دکتر مصطفوی تأسیس شد(محتشمی پور ،۱۳۵۸).  در سال ۱۳۴۷ مجددة قانون کشت خشخاش و صدور تریاک به عنوان جلوگیری از خروج ارز و طلا به کشور های صادر کننده مواد مخدر منجمله افغانستان ، پاکستان و تركيه تصویب گردید. در سال ۱۳۵۰ دولت اجازه داد تا حدود ۲۰ هزار هکتار زمین در سراسر ایران زیر کشت خشخاش رود ونتیجه اش توليد ۳۰۰هزار کیلو تریاک در سال بود(پورکاظمی، ۱۳۷۵). در در مورد حشیش ” تقي الدين مقریزی” مورخ مصری می گوید: حیدر نامی که شیخ فرقه اسماعيليه بود در سده ششم هجری حشیش را در ایران رواج داد”. شاردن جهانگرد فرانسوی در این مورد می نویسد: ” ازبک ها وسیله ای اختراع کردند که چرس را با تنباکو مخلوط کرده می کشند و روش خود را به ایران نیز آوردند”. قابل ذکر است که حدود ده قرن پیش رازی، پزشک معروف ایرانی به خطرات و زیان های حشيش واقف مورد آن چنین گفته است: “بكاربردنش آشفتگی پدید آورد و خوی گرفتن بدان دیوانگی کشاند “. . . در سال ۱۹۷۳ میزان داروهای مخدر که از خرید و فروش ظاهر غیرقانونی بدست آمد به طور قابل ملاحظه ای افزایش داشت اولین کشف حشیش مایع در این سال گزارش شد… حمل مواد مخدر به داخل کشور توسط قافله های اسب، قاطر، شتر با خودرو و با کمک های فعالانه بعضی از عشایر مرزنشين در شرق کشور و همچنین بدلیل دشواری تأمین انتظامات مرزهای طویل و وجود وضع طبیعی مناسب برای اختفای باندهای قاچاقچی از یک سو و پیگیری نکردن و متعهد نبودن نیروهای مسئول از سوی دیگر موجب می شد که این امر به آسانی صورت گیرد. به علاوه حمل تریاک، به آزمایشگاه های پنهان در نزدیکی مرزها به جهت اختفای شرایط و سهولت حمل در مقایسه با مراکز شهرها برای تبدیل به هروئین و مرفین و غيره قابل توجه است.در مجموع می توان گفت که قدرت يافتن روزافزون باندهای بین المللی قاچاق مواد مخدر که به کمک استعمار ، عرصه تاخت و تاز خود را به سراسر گیتی از جمله ایران گسترش می دادند از یک سو و نقش داشتن مسئولان حکومت در تجارت و رواج این مو از سوی دیگر دو عامل اساسی برای رواج و گسترش مواد آور بود.پس از انقلاب اسلامی در تاریخ ۱۹ خرداد ۱۳۵۹شورای انقلاب اسلامی کلیه قوانین و مقررات مربوط به کشت خشخاش و استعمال مواد مخدر را لغو کرد و برای وارد کنندگان و مصرف کنندگان مواد مخدر مجازات های سنگینی قایل شد. در روزنامه کیهان تاریخ ۱۶ آبان ماه ۱۳۶۴ ، براساس آماری که از سوی سازمان های بین المللی منتشر گردیده ایران بیشترین معتاد را نسبت به کل جمعیت جهان دارا بوده است . در سال ۱۳۷۲ در ایران ۷۰ تن ماده مخدر کشف و ۵۳  نفر در این رابطه دستگیر شدند( پور کاظمی ، ۱۳۷۵). نکته مهم اینکه در ایران به واسطه فراهم آمدن بعضی از شرایط مساعد از جمله شرایط جغرافیایی، جنگ تحمیلی، تحریم اقتصادی، افزایش بیکاری، گرانی و تورم و … مسئله اعتیاد با افزایش جمعیت همچنان ادامه داشته و آمار معتادان رو به فزونی نهاده است . مسئله اعتياد به عنوان یک معظل اجتماعی عامل بسیاری از تباهی ها و فساد ها در اجتماع است به طوری که دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر علت حبس ۷۵ درصد زندانیان در کشور را در ارتباط مستقیم و غیر مستقیم با مواد اعتیاد آور اعلام نموده است . امروزه پدیده اعتیاد در اجتماع ما چنان بی رحمانه پیش می تازد که در مسیر حرکت خود نه تنها سالمندان، جوانان و نوجوانان، بلکه کودکان بی گناه را نیز طعمه خود قرار می دهد.

مهدی زنده دلان کارشناس ارشد روانشناسی بالینی

منبع: اعتیاد به مواد اعتیاد آور کتاب دکتر ساعد احمدی