مهارت خودآگاهی

از مهمترین عاملی که سبب موفقیت فرد می شود شناخت خود است. اینکه احساسات خود را بفهمد و نسبت به خودش احساس خوبی داشته باشد و از خودش راضی باشد

ما از طریق خودآگاهی می توانیم شناخت بیشتری در مورد خودمان، خواسته ها، اهداف، ارزش‌ها و نقاط قوت و ضعف داشته باشیم. خودآگاهی یعنی خودشناسی. هر فردی که به این مرحله برسد به خودشناسی خواهد رسید
ضعف در خودآگاهی باعث به وجود آمدن آسیب های روانی و اجتماعی می شود. افسردگی، اضطراب، احساس حقارت، مشکلات ارتباطی، احساس تنهایی، مصرف مواد مخدر و… پس هر نوع مشکل روانشناختی و رفتاری به وجود بیاید یک دلیل آن ضعف در خودآگاهی است

بخوانید: مهارت همدلی در نوجوانان

کاربرد خودآگاهی در نوجوانان
احساسات خودش را بشناسد و بتواند آن ها را کنترل کند
روی نقاط قوت و ضعفش آگاه باشد و با تکیه بر نقاط قوت‌‌‌؛ نقاط ضعفش را کم کند. چون هر فردی اگر بر نقاط ضعف خود آگاه باشد تسلط بیشتری بر روی خود دارد
نیازهای خود را بشناسد و از راه درست نیازهای خود را رفع کند
اهداف (واقع بینانه) خود را تعیین کند و آنها را پیدا کند
اهداف غیر واقع بینانه باعث خشونت، بزهکاری، ناکامی و خودکشی می شود
والدین به هیچ عنوان نباید برای نوجوانان هدف تعیین کنند
فرد از ملاک های ارزشمند آگاه می شود و ارزش‌های واقعی را دنبال می کند
ارزش یعنی خواسته ای که هر فرد دارد و می‌تواند او را به حرکت درآورد و مسیر زندگی اش را مشخص کند
ارزش مثل دروغ گویی/راست گویی
فرایند هویت یابی نوجوان را به سلامت به مقصد می ریاند

انواع خوداگاهی
جسمانی
روانی
اجتماعی
معنوی

بخوانید: مهارت ارتباط موثر در نوجوانان

خودآگاهی جسمانی
شناخت به ویژگی های ظاهری و جسمانی و نقش این ویژگی ها در رفتار و اعمال مثل رنگ پوست، رنگ چشم، بیماری، درد جسمانی، قد، وزن، تغییر چهره در زمان های خاص، گرسنگی، خستگی، خواب

خودآگاهی روانی
هر انسانی یکسری ویژگی های روانی دارد که او را از دیگران متمایز می کند. هر فردی باید این ویژگی ها رابداند تا از دردسر و آسیب های روانی دور شود، به همین دلیل خودآگاهی روانی نقش بسیار مهمی در سلامت افراد دارد

اجزای خودآگاهی روانی
ویژگی های شخصیتی: درون گرایی/برون گرایی
احساسات و هیجانات مثبت و منفی در موقعیت های مختلف
ارزشمندی خود یا عزت نفس
نیازها
عادت ها
علائق
سرگرمی
اعتقادات

بخوانید: مهارت نه گفتن در نوجوانان

خودآگاهی اجتماعی
شناخت و آگاهی از تصویری که فرد ازجایگاه اجتماعی اش دارد. یعنی دیگران من را می‌بینند، نقش من در جامعه چیست؟ دیگران با من چگونه رفتار می کنند؟ دیگران مرا چگونه ارزیابی می کنند؟ من با دیگران چگونه رفتار می کنم؟ نقش من در خانواده چیست؟ در فامیل چه مسئولیت های اجتماعی و خانوادگی چیست؟

خودآگاهی معنوی
شناخت و آگاهی نسبت به اینکه من از کجا آمده ام؟ به کجا می روم؟

ضعف در خودآگاهی معنوی
زمانی که خودآگاهی معنوی ضعیف باشد احساس گناه، اضطراب شدید نسبت به خود و دیگران، اعتماد به نفس ضعیف، احساس تنهایی سرزنش خود و دیگران، پیدا کردن مقصر، کفر، ناسزا به شرایط، استفاده از مواد مخدر و …. به وجود می آید

بخوانید: مهارت گوش دادن در نوجوانان

مولفه های خود آگاهی

شناخت ویژگی های جسمانی و بدنی

ما اغلب نسبت به ویژگی های جسمانی و ظاهری خود دارای حس(مثبت یا منفی) هستیم. ممکن است دارای ویژگیهایی باشیم که مورد علاقه مان باشند و یا در بعضی موارد ویژگی‌هایی داشته باشیم که مورد علاقه‌مان نباشند. برخی از این ویژگی‌ها احساس خوب و بعضی احساس بدی به من می دهند بعضی از این ویژگی‌ها قابل تغییر و برخی غیر قابل تغییر و بقیه تا حدودی قابل تغییر هستند. با شناسایی آن دسته از ویژگی‌های منفی در ظاهرتان که قابل تغییرند، سعی کنید برای بهبود آنها تلاش کنید تا به احساس رضایت بیشتری نسبت به خود دست یابید

بسیاری از افراد فکر می‌کنند تمام خصوصیت‌های خود را می‌شناسند اما حقيقت و واقعيت چيز ديگري است. چرا که هر فرد داراي خصوصيت هايي است که برخي از آنها براي خود او شناخته شده مي باشد در حالي که اين خصوصيات براي ديگران ناشناخته است . ممکن است خصوصيات ديگر اين فرد براي خودش ناشناخته باشد اما براي ديگران شناخته شده باشد. اين امکان وجود دارد که خصوصياتي در فرد وجود داشته باشد که هم براي خودش و هم براي ديگران ناشناخته باشد

بخوانید: مهارت جراتمندی در نوجوانان

شناخت نقاط ضعف خود

برخی افراد نقاط ضعف خود را انکار می کنند چون توانایی روبه رو شدن با آنها را ندارند. برخی دیگر نقاط ضعفشان را به قدری بزرگ می کنند که خود را فردی ضعیف دارای ویژگی های منفی می پندارند. اغلب ما در مواجهه با ویژگی های منفی خود در موضع غفلت، انکار، حمله و یا رنجش قرار می گیریم واقعیت این است که هیچ کدام از این مواضع کمکی به از بین رفتن این ویژگی ها نمی کند. گاهی حتی ما از ویژگی های منفی خود آگاه نیستیم و بدتر اینکه حتی آنها را مثبت و ارزشمند می دانیم

شناخت افکار، احساسات و رفتار

ما انسان ها اغلب همانگونه رفتار می کنیم که احساس می کنیم و همانگونه احساس می کنیم که فکر می کنیم. هر چه فرد کمال طلب‌تر و جاه‌طلب‌تری باشید، زمانی که اختیار اوضاع و کنترل آن از دست تان خارج شود، احساس آشفتگی روحی و روانی بیشتری خواهد داشت

بخوانید: ویژگی های نوجوانی

شناخت باورها و ارزش های خود

باورهای ما افکاری هستند که آنها را پذیرفته و باطنا تصدیق کرده‌ایم. ارزش‌های ما ملاک‌ها و معیارهایی هستند که ما به وسیله‌ی آن، باورها و رفتارهای خود و دیگران و امور پیرامونی را ارزیابی می‌کنیم. ایده‌آل ها و آرمان‌های ما یعنی چیزهایی که دوست داریم به آنها برسیم و ریشه در ارزش‌های ما دارند. هر یک از ما بر اساس محیطی که در آن متولد می‌شویم، خانواده‌ای که در آن رشد می‌یابیم، افراد و شرایطی که تحت آن تربیت می شویم، اجتماعی که در آن زندگی می کنیم، و بطور کلی طی فرایند اجتماعی شدنمان، ارزش‌هایی را کسب می‌کنیم. افکار، باورها و ارزش‌هایی که به صور مختلف کسب نموده‌ایم، در ذهن ما چارچوب‌ها و ساختارهایی را می سازند. هر یک از ما بر اساس این چارچوب ها یا ساختارهای ذهنی مان اطلاعات دریافتی از محیط پیرامون را پردازش می‌کنیم. این ساختارهای ذهنی در افراد مختلف متفاوت است و به همین دلیل نگرش افراد مختلف نیز به زندگی با یکدیگر فرق می کند. تحقیقات نشان داده‌اند که ساختارهای ذهنی و نحوه نگرش افراد به زندگی قابلیت تغییر دارند و افراد می‌توانند هر کجا که لازم باشد با تغییر در افکار و باورهای خود به اصلاح و تعدیل ساختارهای ذهنی خود بپردازند.

بخوانید: علائم افسردگی در نوجوانان

شناخت اهداف خود

یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های افراد خودآگاه، هدفمند بودن آنهاست؛ بدین معنی که این افراد دارای مجموعه روشنی از اهداف از پیش تعیین شده هستند. آرزو تمام آن چیزهایی است که در ذهن خود داریم و یا بر زبانمان جاری می‌کنیم. اما هدف چیزی یا جایی است که می‌خواهیم به آن برسیم و برای رسیدن به آن برنامه‌ریزی کرده و تلاش می‌کنیم. افراد خودآگاه برای تعیین اهداف فردی هم به توانایی‌ها و ضعف‌های خود و هم به شرایط موجود دقت کافی مبذول می‌دارند. نکته‌ی مهمی که این افراد به آن آگاهی دارند این است که دستیابی به هر هدفی مستلزم صرف وقت، تلاش و سخت کوشی است. آرزو تمام آن چیزهایی است که در ذهن خود داریم و یا بر زبانمان جاری می کنیم اما هدف چیزی یا جایی است که می خواهیم به آن برسیم و برای رسیدن به آن برنامه‌ریزی کرده و تلاش می‌کنیم.

افراد خودآگاه برای تعیین اهداف فردی هم به توانایی‌ها و ضعف‌های خود و هم به شرایط موجود دقت کافی مبذول می‌دارند. نکته مهمی که این افراد به آن آگاهی دارند این است که دستیابی به هر هدفی مستلزم صرف وقت، تلاش و سخت کوشی است. نکته ی دیگر این است که اهداف می‌توانند واقع بینانه یا غیرواقع بینانه باشند. مسلما هر چقدر شناخت ما از خودمان واقعی‌تر باشد، هدفی را هم که برای خود بر می گزینیم واقع بینانه‌تر خواهد بود و احتمال دستیابی به آن بیشتر است. رسیدن به هدف بر خودباوری و شناخت ما از خود اثر مثبتی می‌گذارد و برعکس شکست در رسیدن به اهداف بر اعتماد به نفس و خود باوری اثر منفی

می‌گذارد

بخوانید: مهارت تفکر انتقادی در نوجوانان

معرفی کتاب

پکیج مهارت های زندگی جوانان، انتشارات سایه سخن